Türkiye’de Katı Atık Yönetimi

Katı atık yönetimi; katı atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermelerini önlemek amacı ile geliştirilen yöntemlerin kontrollü olarak gerçekleştirilmesidir.

Bu yöntemler; katı atıkların toplanması yeniden kullanımı, geri dönüşümü, geri kazanımı ve nihai depolanması şeklindeki işlemlerden oluşmaktadır.

Katı atık yönetiminin ana ilkeleri 

• Az atık üretilmesi
• Atıkların geri kazanılması
• Atıkların çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesi

Entegre katı atık yönetimi, bir yerleşim merkezinde oluşan atığın toplanması, ayrıştırılması, geri dönüştürülmesi, geri kazanılması ve nihai olarak bertaraf edilmesi faaliyetlerinin tek bir kuruluş tarafından gerçekleştirilmesidir.

Entegre atık yönetiminde, atık yönetiminin tüm unsurları bir bütün olarak değerlendirilerek hem çevresel hem de ekonomik açıdan sürdürebilirliğin sağlanması hedeflenir. Bu sistemin etkin olabilmesi için, bütüncül bir sistemin oluşturulması, bu faaliyetlerin ekonomik değer yaratması, hizmet verilen yerleşim merkezine göre faaliyetlerin esnek olması, yerleşim merkezleri bazında plan oluşturulması ve mahalli idareler, kamu ve özel sektörün tüm birikimlerinin sinerjisiyle, doğru orantılı büyüyen bir çevre sektörünün oluşturulması gerekmektedir.

• Bütüncül bir sistem: Entegre atık yönetimi bir yerleşim merkezinde oluşan atığın bileşimini oluşturan bütün maddeleri ve üretim kaynaklarını kapsamalıdır.
• Ekonomik değer: Katı atık sisteminden sağlanabilecek ekonomik değerler, yeniden kullanılabilir malzeme, ambalaj atıklarının geri dönüşümü, enerji kazanımı, kompost ve benzeri kaynaklı ürünlerdir. Bunlardan temin edilecek gelir, piyasa şartları ve yapılacak yatırımın maliyeti ile orantılı olmalıdır.
• Esneklik: Entegre atık yönetim sistemi, çevresel, mekânsal ve atık özelliklerinde zamana bağlı olarak meydana gelebilecek çeşitli değişikliklere uyum sağlayabilecek esneklikte olmalıdır.
• Bölgesel planlılık: Planlamanın verimli olması, toplanacak atık miktarına dolayısıyla da nüfusa bağlıdır. Bu sebeple büyükşehirler dışındaki yerleşim alanları için bölgesel planlamalar yapılmalıdır.

Türkiye’de özellikle AB uyum yasaları nedeniyle katı atık yönetimi belediyeler için bir zorunluluk haline gelmiş ve katı atık yönetimini benimseyen belediyelerin sayısı artmaya başlamıştır.

Türkiye’de atıklar genellikle kontrolsüz bir şekilde düzensiz depolama alanlarına dökülmekle beraber hızla düzenli depolama alanları inşa edilmekte ve işletmeye alınmaktadır. Halen toplam 2000 küçük ölçekli ve 50 büyük ölçekli düzensiz depolama sahası bulunmaktadır.

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından atık yönetimi eylem planı çıktılarına göre 2023 yılı itibariyle öngörülen ülke genelinde yakma kapasitesi 410 bin ton/yıl ve düzenli depolama kapasitesi de 650 bin ton/yıl olarak saptanmıştır.

• Türkiye’de 2008 yılında kişi başı günlük ortalama belediye atık miktarı, yaz mevsimi için 1,16 kg, kış mevsimi için 1,13 kg, yıllık ortalama ise 1,15 kg olarak hesaplanmıştır.
• 2008’de 24 milyon 361 bin ton belediye atığı toplanmıştır. Bunun %46`sı bertaraf ve geri kazanım tesislerine götürülmüş, yakma tesislerinde 29 bin ton atık yakılırken, kompost tesislerinde 47 bin ton kompost üretilmiştir.
• Bertaraf tesislerinden derlenen verilere göre 2008 yılında 37 düzenli depolama tesisinin toplam kapasitesinin 390 milyon ton olduğu ve tesislere 11 milyon 656 bin 827 ton atık geldiği belirlenmiştir.
• 2008 yılında toplam kapasitesi 551 bin ton/yıl olan 4 kompost tesisine 275 bin 752 ton atık gelmiştir. Ayrıştırma işleminden sonra 143 bin 38 ton atık kompostlanmış ve 46 bin 827 ton kompost üretilmiştir.
  * Veriler 2008 TÜİK araştırmasından alınmıştır.

Dünyada katı atık yönetimi çevre sorunlarının artması sonucunda gündeme gelen ve her geçen gün daha fazla önemsenen bir sistem haline gelmiştir. Türkiye'de katı atık yönetimi yeni oluşan bir platformken dünyada bu konuda uzmanlaşmış pek çok ülke bulunmaktadır. Öte yandan bazı ülkeler de Türkiye gibi bu platforma yeni dahil olmaktadır. Dünyadaki katı atık yönetimi endüstrisinin değeri 410 milyar $ civarındadır.

• Hollanda katı atık yönetimi konusunda epey yol almıştır. Ülkede toplanan çöplerin sadece %2'lik bir oranı toprakaltında depolanmakta, %33'ü yakılmakta geri kalan %65'lik bölüm ise geri kazanımda girdi olarak kullanılmaktadır.
• Polonya'da çöplerin %90'ı toprakaltına depolanmaktadır.
• İngiltere, katı atık yönetimi uygulamalarına yakın zamanda başlayan ülkelerdendir. Toplanan çöplerin sadece %18'i geri kazanım yollarına aktarılmakta, %8'i yakılmakta, geri kalan %74'ü ise halen toprakaltı depolama ile yönetilmektedir.
• Asya'da ise katı atıklar yaygın olarak - çevreye en zararlı olan- vahşi depolama ve sağlıksız toprakaltı depolama sistemleri ile yönetilmektedir.
• Japonya'da çöplerin %74'ü yakılmaktayken, Güney Kore'de çöplerin %49'u geri kazanılmaktadır.

Evlerimizde, okullarımızda, işyerlerimizde, sokakta ve benzeri yerlerde oluşan atıkların her biri milli mir servettir ancak; atıklarımız birbiri ile karıştırıldığında değerlendirilemeyecek hale gelir. Atıklar ancak ayrı biriktirilip, ayrı toplandığında ekonomiye kazandırılıp milli servet haline döndürülebilir.

Atıklarımızın ekonomiye yeniden kazandırılabilmesi için, organik atıklarımızı yeşil renkli kovalarda, ambalaj atıklarımızı mavi renkli kovalarda ve diğer atıklarımızı gri renkli kovalarda biriktirerek, bize en yakın aynı renkli kumbaraya atmalıyız.

• Uygun şekilde depolanmamış çöpler; yer altı ve yüzeysel su kirliliğine, haşerelerin üremesine, çevreye kötü kokuların yayılmasına, görüntü kirliliğine ve mikropların taşınmasına neden olur. Katı atık yönetimi ile tüm bu problemlerin önüne geçilmektedir.
• Son yıllarda hızla artan nüfus ve kentleşme eğilimi sonucunda artan atıklar katı atık yönetimi ile ekosisteme geri kazandırılmaktadır.
• Katı atık yönetimi finansal olarak gerçekleşebilir, uygun bir yatırımdır.
• AB uyum sürecinde, Türkiye'nin üzerinde çalışması gereken konulardan biri de katı atık yönetimidir. Düzenlenen yeni mevzuata göre 3215 belediye, 2015 yılına gelindiğinde katı atık yönetimini AB standartlarına uygun şekilde yapıyor olmalıdır.
• Katı atık yönetimi konusunda hizmet veren teknolojiler sürekli olarak gelişmektedir. Belediye atıkları yönetimi konusunda yeni stratejiler oluşturmakta ve teknik olarak süreklilik sağlayacak bir çözüm ortağı aramaktadır.
• Ülkemizde katı atık yönetimi ve katı atıktan enerji elde edilmesi konularında pek çok fırsat bulunmaktadır.
• Temiz çevre bilinci yaratan ve çevreyi korumayı hedefleyen yatırımlar için bir dizi ulusal ve uluslararası kuruluştan teşvik sağlanabilmektedir.

Kaynak:   hexagonkatiatik

• geri dönüşüm
• atık
• katı atık