"15 dakikalık şehir" şeklindeki kentsel planlama kavramı, iklim hedeflerini öncelik haline getiren insan merkezli bir yaklaşımdır.
İnsanların yaşadıkları yerden 15 dakikalık yürüme veya bisiklet mesafesinde temel ihtiyaçlarına ulaşabilmesini amaçlayan şehir planlama modeli 15 Dakikalık Şehir (15-Minute City) şehir plancısı Carlos Moreno tarafından geliştirilmiştir. Amaç; işe gitmek, alışveriş yapmak, sağlık hizmeti almak, eğitim görmek ve dinlenmek gibi günlük faaliyetlerin araba kullanmadan yapılabileceği kompakt, erişilebilir ve sürdürülebilir kentler oluşturmaktır.
Moreno’ya göre mesele zaman değil, 15, 30 veya 40 dakika olabilir. Burada en önemli nokta şehircilik için yeni bir model olmasıdır. Bu model yaşamak için gerekli hizmetlerin sunulduğu çok merkezli bir şehri öneriyor.
Trafik sıkışıklığını azaltan, karbon salınımını düşüren ve topluluk bağlarını güçlendiren 15 Dakikalık Şehir modeli aynı zamanda insanlar için daha sağlıklı ve yaşanabilir bir çevre sunuyor. Bu anlayışla tasarlanan şehirlerde parklar, okullar, iş yerleri ve kültürel alanlar mahalle ölçeğinde organize ediliyor. Pandemi süreciyle birlikte bu model birçok şehirde daha fazla ilgi görmüştür.
Paris, Melbourne ve Barcelona gibi şehirler 15 Dakikalık Şehir uygulamalarına öncülük etmektedir. Türkiye’de ise bu yaklaşıma ilgi duyan belediyeler, ulaşım planlamalarında ve kentsel dönüşüm projelerinde bu prensipleri uygulamaya başlamıştır. 15 Dakikalık Şehir, geleceğin daha yaşanabilir şehirlerini inşa etmede önemli bir araç olarak öne çıkmaktadır.
📌 15 Dakikalık Şehir Tasarım İlkeleri
Yakınlık:
Günlük ihtiyaçlara (iş, okul, market, sağlık, park vb.) 15 dakikalık yürüme veya bisiklet mesafesinde erişim sağlanmalı.
Çok İşlevlilik:
Konut, ticaret, eğitim, sağlık ve sosyal alanlar bir arada planlanmalı.
Yürünebilirlik:
Geniş kaldırımlar, güvenli geçitler ve yaya öncelikli sokaklar oluşturulmalı.
Bisiklet Dostu Altyapı:
Ayrılmış bisiklet yolları ve güvenli bisiklet park alanları sağlanmalı.
Yeşil Alan Erişimi:
Her mahallede erişilebilir parklar, bahçeler ve açık alanlar bulunmalı.
Mahalle Odaklılık:
Küçük ölçekli, yerel toplulukların ihtiyaçlarına göre şekillenen mahalle yapısı benimsenmeli.
Kültürel ve Sosyal Katılım:
Kütüphane, kültür merkezi, semt pazarı gibi sosyal alanlara erişim kolay olmalı.
Sürdürülebilir Ulaşım:
Toplu taşıma, elektrikli araçlar ve düşük karbonlu ulaşım öncelikli olmalı.
Erişilebilirlik (Accessibility):
Tüm yaş grupları ve engelli bireyler için ulaşım ve hizmetler erişilebilir olmalı.
Yerel Ekonomi ve Esnafa Destek:
Zincir mağazalar yerine yerel işletmelerin güçlendirilmesi teşvik edilmeli.
Bu ilkeler, şehirleri daha yaşanabilir, sürdürülebilir ve insan odaklı hale getirmeyi hedefler.
📌 İşte dünyadan ve Türkiye'den 15 Dakikalık Şehir (15-Minute City) kavramını uygulamaya koyan bazı örnek şehirler:
🌍 Dünya'dan Örnekler:
Paris, Fransa
15 Dakikalık Şehir kavramının öncüsü olarak kabul edilir. Belediye Başkanı Anne Hidalgo, okul, park, iş yeri gibi alanlara kolay erişimi sağlayan mahalleler yaratmak için şehirde büyük dönüşümler başlattı. Araba trafiği azaltıldı, bisiklet yolları yaygınlaştırıldı.
Melbourne, Avustralya
“20 Dakikalık Mahalle” adıyla benzer bir modeli uygulamaktadır. Her mahallede sağlık, eğitim, alışveriş ve yeşil alanlara kolay ulaşım hedeflenmektedir.
Barcelona, İspanya
“Superblocks” (Süper Bloklar) uygulamasıyla araç trafiğini azaltıp, insan odaklı alanlar yaratıyor. Mahalle içi yaşam kalitesi artırılıyor.
Portland, ABD
Yaya ve bisiklet altyapısına öncelik verilerek ulaşımda sürdürülebilirlik teşvik ediliyor. Topluluk merkezleri ve yerel ticaret destekleniyor.
Türkiye'den Örnekler:
Eskişehir
Kompakt şehir yapısı, toplu ulaşım ağı ve yaya dostu caddeleriyle doğal bir 15 Dakikalık Şehir örneğidir.
İzmir
Sürdürülebilir ulaşım planları ve mahalle bazlı yaşam alanlarıyla bu modele yaklaşan projeler geliştiriliyor.
İstanbul (Kadıköy, Beyoğlu gibi ilçeler)
Bisiklet yolları, yaya öncelikli sokaklar ve mahalle odaklı hizmetlerle 15 Dakikalık Şehir unsurları uygulanıyor.
Editor - yesilodak.com